Krutynia – rzeka, która znajduje się na Pojezierzu Mazurskim. Jej długość wynosi ok. 99 km, a powierzchnia zlewni liczy 638 km2.
1. Rzeka rozpoczyna swój bieg jako Krutynia w Jeziorze Krutyńskim, a ujście znajduje w Jeziorze Bełdany, należącym do Systemu Wielkich Jezior Mazurskich, w zatoce Iznockiej, na wysokości 116 m n.p.m. Po drodze przepływa przez Jezioro Gardyńskie, jezioro Malinówko i jezioro Jerzewko. Wody Krutyni wpadające do Wielkich Jezior zasilają następnie rzekę Pisę. Właściwa Krutynia liczy ok. 26 km długości.
2. Pod względem hydrologicznym rzeka swe źródła ma na terenach w pobliżu Jeziora Warpuńskiego, na wysokości 133 m n.p.m., jako ciek wodny bez nazwy. Po drodze jednak, wraz z przepływaniem przez kolejne jeziora, przybiera różne nazewnictwo. Wśród jej nazw znajdują się: Sobiepanka, Grabówka, Dąbrówka, Babięcka Struga i Struga Spychowska. Dopiero od wspomnianego Jeziora Krutyńskiego płynie jako Krutynia.
3. Szlak kajakowy na Krutyni przebiega przez Puszczę Piską i Mazurski Park Krajobrazowy. Liczy 91 km. Uznawany jest za jeden z najpiękniejszych spływów kajakowych w Polsce. Trasa wiedzie przez ok. 20 jezior, w pobliżu 10 rezerwatów przyrody. Najpopularniejsza część szlaku wiedzie z Sorkwit do Rucianego-Nidy, a na trasie znajduje się 10 stanic PTTK.
4. Za najpiękniejszy fragment szlaku kajakowego po Krutyni uważany jest odcinek Jezioro Krutyńskie-Ukta. Ma on 13 km długości. Poza walorami przyrodniczymi na jego trasie znajdują się również pamiątki historyczne, takie jak grodzisko plemienia Galindów w Zyndakach, klasztor starowierców w Wojnowie, schrony i umocnienia obronne w Rucianem-Nidzie czy zabytkowa śluza Guzianka.
5. Odcinek rzeki ciągnący się od Jeziora Krutyńskiego do wsi Krutyń wchodzi w skład rezerwatu przyrody „Krutynia” im. Melchiora Wańkowicza. Stanowi rezerwat krajobrazowy chroniący ten fragment rzeki wraz z jeziorem i przyległymi lasami. Wśród spotykanych tu zwierząt znajdują się m.in.: gąbka słodkowodna, bielik, rybołów, żuraw, gągoł, zimorodek, nurogęś, łabędź krzykliwy, pluszcz czy wydra. Reprezentantami flory są m.in. wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, żywiec cebulkowy, ciemiężyk białokwiatowy. W wodach rzeczki spotkać można krasnorosty hildenbrandia rzeczna.
6. Od kwietnia do listopada organizowane są spływy łodziami po Krutyni. Wśród proponowanych tras jest 1-godzinna, 1,5-godzinna i 2-godzinna. Organizowane są również spływy kajakowe jednodniowe, gdzie przepłynięcie najkrótszej trasy zajmuje ok. 3 godzin oraz spływy 8-dniowe.
7. W 1934 r. przez rezerwat Krutynia przepłynął pisarz Melchior Wańkowicz. Efektem tej wyprawy była wydana w 1936 r. powieść reportażowa „Na tropach Smętka”. Temat kajakowych spływów pojawiał się również u innych pisarzy i poetów, m.in. u Franciszka Fenikowskiego i u Zbigniewa Chojnowskiego.
8. Krutynia przepływa w pobliżu rezerwatu przyrody „Zakręt”. Znajduje się on w gminie Piecki, niedaleko miejscowości Krutyń. Chroni krajobraz morenowy. Rezerwat powstał w 1957 r. Na jego obszarze znajdują się dystroficzne jeziorka, a ich lustra pokrywają torfowce, tworząc czasami tzw. pływające wyspy. Na skraju rezerwatu rośnie ponad 300-letni Mazurski Dąb Bartny. Obwód tego pomnika przyrody wynosi 315 cm a wysokość 28 m.
9. Stanice wodne PTTK rozlokowane są mniej więcej co 13 km. Znajdują się w Sorkwitach, Bieńkach, Babiętach, Spychowie, Zgonie, Cierzpiętach, Krutyni, Ukcie, Nowym Moście, Kamieniu i Rucianem-Nidzie. Na trasie znajdują się również ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe, pensjonaty, a także nieliczne gospodarstwa agroturystyczne i hotele.
10. Szlak kajakowy na Krutyni określany jest jako łatwy i bezpieczny. Nieco większej wprawy wymaga przeprawianie się przez znajdujące się na trasie jeziora. Na szlaku trzeba też robić kilkukrotnie przenoski (Babięta, Spychowo, Jezioro Mokre – Jezioro Krutyńskie i Krutyński Piecek). Przy niskich stanach wody zdarzają się czasem płycizny.
11. Na niektórych fragmentach szlaku możliwe jest wędkowanie po wykupieniu stosownego zezwolenia. Odcinek szlaku od Sorkwit do Jeziora Krutyńskiego podlega pod Gospodarstwo Rybackie w Mrągowie. Odcinek poniżej jeziora Krutyńskiego do Ukty podlega pod PZW Olsztyn. Odcinek od Iznoty (Most) do jeziora Bełdany podlega pod Gospodarstwo Rybackie w Mikołajkach.
12. Na szlaku rzeki Krutyni można złapać takie ryby jak szczupak, sieja, sielawa, jaź, kleń, okoń, sandacz, węgorz, płoć, krasnopióra i kiełb. W jeziorze Mokre, przez które przepływa Krutynia, żerują drapieżniki – okonie, sandacze i szczupaki. Jezioro Krutyńskie jest całkowicie wyłączone z możliwości wędkowania.
13. Na trasie przepływu Krutyni znajdują się miejscowości z ciekawymi zabytkami. W Sorkwitach nad strugą łączącą jeziora znajduje się zabytkowy most kolejowy z końca XIX w. We wsi zobaczyć można również kościół ewangelicki z XVII w. i pastorówkę z XIX w.
W Grabowie zachował się gotycki kościół z końca XVI w. W Krutyniu można natomiast zobaczyć drewniane chałupy z początku XX w. W Wojnowie warto zobaczyć molennę starowierców i cerkiew drewnianą z I poł. XX w. We wsi Ukta zachował się neogotycki kościół z połowy XIX w. oraz drewniana dzwonnica z 1846 r.
14. W 1994 r. 16 odważnych zmierzyło się z 22-kilometrowym odcinkiem rzeki płynąc wpław zimą. Od 1996 r. podobne eskapady zaczęły być organizowane pod nazwą Spływ Twardzieli. Pomysłodawcą imprezy był Andrzej „Balon” Tarasiewicz. Śmiałkowie mieli za każdym razem pokonać w dowolnym czasie wyznaczony odcinek Krutyni, wyposażeni w mokry skafander, płetwy, maskę i rurkę. Każdy, który wykonał to zadanie, zyskiwał tytuł twardziela i statuetkę „Twardzika”. Ostatni, 14. Spływ Twardzieli odbył się w 2009 r.
15. W 2011 r. odbyła się pierwsza akcja „Sprzątanie dna rzeki Krutynia”. Wzięli w niej udział strażacy z gminy Ruciane-Nida i płetwonurkowe. Zebrano wówczas 350 kg śmieci. Podczas organizowanych akcji jednym z najciekawszych znalezisk była gliniana misa, której wiek oszacowano na ponad 2000 lat. Zobaczyć ją można w Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu. Wśród „nietypowych” znalezisk było również ciało mężczyzny, który był poszukiwany od 23 lat.
admin
