Żuraw nad Motławą w Gdańsku – dawny dźwig portowy, a jednocześnie wodna brama miejska. Położony jest w Śródmieściu, nad brzegiem Motławy, przy ul. Szerokiej 67/68. Stanowi symbol Gdańska.
1. Jedna z pierwszych wzmianek o budowli pochodzi z 1367 r. Żuraw miał wówczas drewnianą konstrukcję. W latach 1442-1444 z inicjatywy burmistrza Henryka Vorratha powstał obiekt murowany. Murowana fasada zachodnia powstała w 1483 r. Żuraw był największym dźwigiem portowym w średniowiecznej Europie. Pełnił ponadto funkcję obronną.
2. Obiekt składa się z dwóch ceglanych wież oraz drewnianego mechanizmu dźwigowego, który tworzą dwie pary kół deptakowych. Każda para kół tworzyła tzw. bęben. Do obsługi potrzebni byli robotnicy, zwani żurawnikami, którzy napędzali mechanizm siłą swoich nóg. Na każdy bęben przypadało czterech ludzi.
Zobacz więcej atrakcji w Gdańsku
3. Pierwotnie Żuraw miał trzy kondygnacje. Obecnie jest to budowla czteropiętrowa, o wysokości ok. 30 m. Charakterystyczna dla obiektu jest różnica pomiędzy wyglądem fasad. Od strony wschodniej, a więc od strony rzeki nie była zbyt ozdobna, a we wnętrzu kryły się stanowiska obronne. Od strony zachodniej, czyli od obecnej ul. Szerokiej, zdobią ją płytkie wnęki w murze zwane blendami oraz ozdobne przejście bramne.
4. Żuraw był wykorzystywany do przeładunku towarów oraz do stawiania masztów na statkach. Mógł podnieść do 2 t na wysokość 27 m lub do 4 t na wysokość 11 m.
5. Administratorem dźwigu był urzędnik miejski zwany mistrzem dźwigowym. Do jego zadań należało pobieranie opłat za korzystanie z dźwigu, płacenie robotnikom, wpłacanie podatków do kasy miejskiej oraz konserwacja mechanizmu.
6. Żuraw pełnił funkcję obiektu militarnego. W przyziemiu mieściły się pomieszczenia przystosowane dla armat, natomiast na wyższych kondygnacjach strzelnice przeznaczone dla ręcznej broni palnej. Znaczenie militarne budowli zaczęło słabnąć od początku XVII w. Wewnątrz pojawiły się wówczas mieszkania i zakłady rzemieślnicze.
7. Gdy obiekt przestał pełnić funkcję militarną i portową, znaleziono dla niego jeszcze jedno zastosowanie. Do 1945 r. służył mianowicie do wynurzania ruf statków z napędem mechanicznym, dzięki czemu można było wymieniać w nich stery i śruby.
8. W 1945 r. Armia Czerwona podpaliła budowlę, w wyniku czego spłonęła środkowa, drewniana część. Mury zostały zniszczone w ok. 60 %. Odbudowa została wykonana w latach 1957-1969 według projektu Stanisława Bobińskiego, który wzorował się na widoku Antona Möllera z ok. 1601 r.
9. Żuraw stanowi obecnie oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Adaptacja na obiekt muzealny przebiegała w latach 1962-1965 i obejmowała również rekonstrukcję mechanizmu dźwigowego.
10. Dotychczasowa wystawa prezentowała rekonstrukcję takich wnętrz jak kantor kupca, miejsce poboru opłat portowych (komora palowa) czy pokój domu mieszczańskiego. W ramach ekspozycji można było zobaczyć makiety statków i urządzeń portowych oraz dowiedzieć się ciekawostek na temat zawodów związanych z pracą w porcie. Od 2003 r. istniała możliwość zwiedzania mechanizmu.
admin
